Relacje interpersonalne

Lublin, dn.3 kwietnia 2001 r.

Zajęcia Warsztatowe

» Wstęp

» Samopoznanie
   - Ćwiczenie 1:   Zwierzęta
   - Ćwiczenie 2:  Jestem kimś, kto...
   - Ćwiczenie 3:  Mapa asertywności

» Asertywność
   - Ćwiczenie 4:  Trening asertywności
   - Ćwiczenie 5: Asertywne reagowanie na krytykę

» Literatura

     Autor/Prowadzący: mgr Lucjan Miciuk
 

» W s t ę p

      Kontakty interpersonalne stwarzają młodemu człowiekowi szansę na zaspokojenie ważnych potrzeb psychicznych oraz na zdobycie doświadczeń i umiejętności, będących przygotowaniem do funkcjonowania w dorosłym życiu. Od jakości tych doświadczeń zależy często jak potoczy się jego dalsze życie, w jakim kierunku rozwinie się jego osobowość.

      W toku wzajemnych interakcji, wspólnych działań i pokonywania kryzysów uczymy się potrzebnych nam umiejętności. Poczucie własnej tożsamości, znajomość swoich mocnych i słabych stron oraz wiara we własne możliwości stanowią fundament, na którym można budować poczucie sprawstwa. Okres dorastania to okres intensyfikacji zainteresowania sobą, samodoskonaleniem, ustalaniem granic własnej niezależności i odpowiedzialności. Silnemu pragnieniu zmiany siebie i swoich relacji z otoczeniem rzadko jednak towarzyszy znajomość skutecznych sposobów działania. Kierowanie własnym rozwojem wymaga realistycznych celów i umiejętności przekładania ich na programy działania.

      O sukcesie dziecka w szkole decyduje nie tylko biegła umiejętność czytania, czy dobra znajomość faktów, ile jego cechy emocjonalne i społeczne. Dzieci powinny nauczyć się odróżniać od siebie zachowania w stylu agresywnym, biernym i asertywnym. Jedyną skuteczną postawą jest „Ja” (pewny). „Ja” wie czego chce i nie boi się oto prosić. Mówi to co czuje w taki sposób, że inni go słuchają. Wie, że nie zawsze może mieć wszystko na czym mu zależy, ale wie również, że najlepszą drogą, aby dużo osiągnąć jest współpraca z innymi.

      Aby żyć musimy się spierać , dowodzić swych racji, pomagać, ostrzegać, sprawować przywództwo, kochać, tworzyć, uczyć się i doznawać sprawiedliwości.

Zadania ogólne szkoły

      Nauczyciele winni dążyć do wszechstronnego rozwoju ucznia jako nadrzędnego celu pracy edukacyjnej. Edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczycieli zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania. Zadania te stanowią wzajemnie uzupełniające się i równoważne wymiary pracy każdego nauczyciela.

      » Szkoła w zakresie nauczania, co stanowi jej zadanie specyficzne, zapewnia uczniom w   szczególności:

 

1.	Naukę poprawnego i swobodnego wypowiadania się, pisania i czytania ze zrozumieniem.
2.	Poznawanie wymaganych pojęć i zdobywanie rzetelnej wiedzy na poziomie umożliwiającym co najmniej kontynuację nauki na następnym etapie kształcenia.
3.	Dochodzenie do rozumienia, a nie tylko do pamięciowego opanowania przekazywanych treści.
4.	Rozwijanie zdolności dostrzegania różnego rodzaju związków i zależności (przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych itp.).
5.	Rozwijanie zdolności myślenia analitycznego i syntetycznego.
6.	Traktowanie wiadomości przedmiotowych, stanowiących wartość poznawczą sama w sobie, w sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia świata, ludzi i siebie.
7.	Poznawanie zasad rozwoju osobowego i życia społecznego.
8.	Poznawanie dziedzictwa kultury narodowej postrzeganej w perspektywie kultury europejskiej.

      » W szkole uczniowie winni kształcić swoje umiejętności wykorzystywania zdobywanej wiedzy, aby w ten sposób lepiej przygotować się do pracy w warunkach współczesnego świata. Nauczyciele stwarzają uczniom warunki do nabywania następujących umiejętności:

 

1.	Planowania organizowania i oceniania własnego uczenia się, przyjmowania coraz większej odpowiedzialności za własną naukę.
2.	Skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia i brania pod uwagę poglądów innych ludzi, poprawnego posługiwania się językiem ojczystym, przygotowania do publicznych wystąpień.
3.	Efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania.
4.	Rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
5.	Poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną.
6.	Odnoszenia do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenia potrzebnych doświadczeń i nawyków.
7.	Rozwoju sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
8.	Przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.

     » Nauczyciele w swojej pracy wychowawczej, wspierając w tym zakresie obowiązki rodziców, winni zmierzać do tego, aby uczniowie w szczególności:

 

1.	Znajdowali w szkole środowisko wszechstronnego rozwoju osobowego (w wymiarze intelektualnym, psychicznym, społecznym, zdrowotnym, estetycznym, moralnym, duchowym).
2.	Rozwijali w sobie dociekliwość poznawczą, ukierunkowaną na poszukiwanie prawdy, dobra i piękna w świecie.
3.	Mieli świadomość życiowej użyteczności zarówno poszczególnych przedmiotów szkolnych, jak i całej edukacji na danym etapie.
4.	Stawali się coraz bardziej samodzielni w dążeniu do dobra własnego oraz włączeniu z dobrem innych, odpowiedzialność za siebie i odpowiedzialność za innych, wolność własną z wolnością innych.
5.	Poszukiwali, odkrywali i dążyli na drodze rzetelnej pracy do osiągnięcia wielkich celów życiowych i wartości ważnych dla odnalezienia własnego miejsca w świecie.
6.	Uczyli się szacunku dla dobra wspólnego jako podstawy życia społecznego oraz przygotowywali się do życia w rodzinie, w społeczności lokalnej i w państwie w duchu przekazu dziedzictwa kulturowego i kształtowania postaw patriotycznych.
7.	Przygotowywali się do rozpoznawania wartości moralnych, dokonywania wyborów i hierarchizacji wartości oraz mieli możliwość doskonalenia się.
8.	Kształtowali w sobie postawę dialogu, umiejętność słuchania innych i rozumienia ich poglądów; umieli współdziałać i współtworzyć w szkole wspólnotę nauczycieli i uczniów.

Hierarchia potrzeb człowieka wg. A. Masłowa
(psychologia humanistyczna)

(1-poziom najniższy, %- poziom najwyższy)

[ Powrót do początku strony ]

Ćwiczenie 1: Zwierzęta

[ Powrót do początku strony ]

    » Wybierz i zaznacz krzyżykiem po dwa stwierdzenia na „tak” i na „nie”

    » Odczytaj głośno zaznaczone stwierdzenia, krótko wyjaśnij ich znaczenie dla siebie.

[ Powrót do początku strony ]

Ćwiczenie 3: Mapa asertywności

    » Odpowiedz na pytania zgodnie ze swoją opinią o sobie zakreśl odpowiedź „tak” lub "nie"

I. Obrona swoich praw w sytuacjach społecznych.

tak - nie - raczej tak - raczej nie

1.	Czy zdarza Ci się kupić jakąś rzecz, na którą właściwie nie masz ochoty, tylko dlatego, że trudno Ci było odmówić sprzedawcy?
2.	Czy wahasz się przed zwróceniem towaru do sklepu, nawet jeśli jest on wadliwy i nieużyteczny
3.	Jeżeli ktoś rozmawia głośno podczas filmu, sztuki teatralnej lub koncertu, czy prosisz go, aby był cicho?
4.	Jeżeli ktoś potrąca lub stuka w Twoje krzesło w kinie, teatrze itd., czy prosisz tę osobę, aby przestała?
5.	Jeżeli przeszkadza Ci, gdy ktoś pali papierosa blisko Ciebie, czy potrafisz to powiedzieć?
6.	Jeżeli sprzedawca niesłusznie obsługuje przed Tobą kogoś, kto przyszedł do sklepu po Tobie, czy zwracasz głośno uwagę na tę sytuację?
7.	W przypadku jakieś niedogodności lub awarii w Twoim mieszkaniu, czy nalegasz, aby odpowiedni pracownik administracji dokonał należącej do jego obowiązków naprawy
8.	Jeżeli taksówkarz, któremu płacisz za kurs, traktuje wbrew Twoim intencjom należną Ci resztę jako napiwek, czy upominasz się o swoje pieniądze (nawet, jeśli to nieduża suma)?

II. Obrona swoich praw w kontaktach osobistych.

tak - nie - raczej tak - raczej nie

9.	Jeżeli ktoś zachowuje się wobec Ciebie w sposób niesprawiedliwy lub krzywdzący , czy zwracasz na to uwagę?
10.	Jeżeli ktoś pożyczył od Ciebie pieniądze (lub jakąś rzecz) i od dłuższego czasu zwleka z oddaniem, czy wspominasz mu o tym?
11.	Jeżeli ktoś prosi Cię o przysługę, która wiąże się z poniesieniem przez Ciebie (w Twoim odczuciu) nadmiernego trudu lub niewygody, czy odmawiasz spełnienia jej prośby?
12.	Czy masz wrażenie, że inni ludzie mają tendencję do wykorzystywania Ciebie lub rządzenia Tobą?
13.	Czy często zdarza Ci się robić coś na co nie masz ochoty, tylko dlatego, że nie potrafisz przeciwstawić się otoczeniu?

III. Inicjatywa i kontakty towarzyskie.

tak - nie - raczej tak - raczej nie

14.	Czy jesteś w stanie rozpocząć rozmowę z obcą osobą?
15.	Czy często odczuwasz trudności w podtrzymywaniu rozmowy towarzyskiej?
16.	Czy sprawia Ci trudność podtrzymywanie kontaktu wzrokowego z osobą, z którą rozmawiasz?
17.	Czy swobodnie uczestniczysz w spotkaniu towarzyskim, gdzie nie znasz nikogo oprócz gospodarzy?

IV. Oceny - wyrażanie i przyjmowanie krytyki i pochwał.

tak - nie - raczej tak - raczej nie

18.	Gdy ktoś Cię chwali, czy wiesz jak się zachować?
19.	Czy zdarza Ci się chwalić swoich znajomych, przyjaciół, członków rodziny?
20.	Gdy ktoś Cię krytykuje, czy wiesz, jak się zachować?
21.	Czy masz trudności w krytykowaniu swoich znajomych, przyjaciół, członków rodziny?

V. Wyrażanie próśb.

tak - nie - raczej tak - raczej nie

22.	Czy potrafisz zwrócić się do nieznajomej osoby o potrzebną Ci pomoc?
23.	Czy potrafisz prosić swoich znajomych, przyjaciół, członków rodziny o przysługi lub pomoc?

VI. Wyrażanie uczuć.

tak - nie - raczej tak - raczej nie

24.	Czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu ciepła, sympatii, zaangażowania wobec mężczyzn?
25.	Czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu niezadowolenia i złości wobec mężczyzn?
26.	Czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu ciepła, sympatii, zaangażowania wobec kobiet?
27.	Czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu niezadowolenia i złości wobec kobiet?
28.	Czy często zdarza Ci się unikać pewnych ludzi lub sytuacji z obawy przed własnym zakłopotaniem?
29.	t color="#000080" size="4">      Jeżeli rozmawiając z kimś uświadomisz sobie, że masz odmienne zdanie, czy zwykle decydujesz się wyrazić swój pogląd?
31.	Czy często unikasz wypowiadania Twojej prawdziwej opinii na jakiś temat z obawy, aby Twój rozmówca nie nabrał o Tobie niekorzystnego wyobrażenia?
32.	Czy często przeżywasz taką sytuacje, że inni atakują Twoje zdanie, a Ty masz kłopot z jego obroną?
33.	Czy masz zwyczaj reagować niepokojem i napięciem, gdy Twój rozmówca ma odrębne zdanie od Twojego?

VIII. Wystąpienia publiczne.

tak - nie - raczej tak - raczej nie

34.	Czy jest dla Ciebie trudnością zabranie głosu (np. zadanie pytania lub podzielenie się opinią) przy dużym audytorium?
35.	Czy odczuwasz trudności w podejmowaniu występów publicznych (np. przemówienie, pogadanka itd.) wobec szerszego forum?

IX. Kontakt z autorytetem.

tak - nie - raczej tak - raczej nie

36.	Jeżeli masz odmienne zdanie niż ktoś, kto jest dla Ciebie autorytetem, czy otwarcie wyrażasz swoje stanowisko?
37.	Czy często zdarza Ci się w kontakcie z osobą, która jest dla Ciebie autorytetem, rezygnować ze swoich interesów i preferencji na korzyść interesów i preferencji tej osoby?

X. Naruszenie cudzego terytorium.

tak - nie - raczej tak - raczej nie

38.	Czy zdarza Ci się kończyć zdania za inne osoby?
39.	Czy masz zwyczaj używać krzyku jako sposobu zmuszania innych do zrobienia tego, czego Ty chcesz?
40.	Czy złoszcząc się, masz zwyczaj używania wyzwisk i niecenzuralnych wyrazów?
41.	Czy kontynuujesz prowadzenie sprzeczki, mimo że druga osoba od dłuższego czasu ma jej dosyć?
42.	Czy masz zwyczaj podejmować decyzje za inne dorosłe osoby?

    » Analiza uzyskanych wyników. Dyskusja o obszarach, w których poszczególne osoby mają trudności w zachowaniu się w sposób asertywny.

[ Powrót do początku strony ]

Czym jest asertywność?

      Asertywność (zachowania asertywne) - to zespół zachowań stosowanych w relacjach z innymi ludźmi, umożliwiający wyrażanie uczuć, postaw, pragnień i opinii w sposób otwarty, stanowczy i bezpośredni - co pozwala na uczciwość wobec siebie i innych, jednocześnie zaś respektujący uczucia, postawy i opinie partnera.

      Zachowania asertywne, w odróżnieniu od uległości i agresywności, nie są naturalnymi reakcjami człowieka. Należy się ich uczyć. Nieumiejętność bycia asertywnym w kontaktach międzyludzkich skazuje na agresję powodującą wstyd i brak akceptacji samego siebie lub uległość uniemożliwiającą samorealizację, samoakceptację.

        - obronę swoich praw bez uciekania się do agresji

        - wyrażanie bez lęku uczuć oraz opinii zarówno pozytywnych, jak i negatywnych

        - przyjmowanie uczuć i ocen innych osób bez nadmiernych emocji

        - wyrażanie oraz negocjowanie swoich praw i oczekiwań wobec innych

        - racjonalne reagowanie na krytykę i agresję otoczenia

        - wyeliminowanie znajomych, którzy dotychczas mogli nami manipulować

Strategie zachowania asertywnego.

1. Zdarta płyta

      Efektywna metoda unikania presji otoczenia, polegająca na konsekwentnym powtarzaniu tego samego argumentu do momentu, gdy argumenty drugiej strony wyczerpią się.


2. Zasłona dymna

      Metoda skuteczna w sytuacji agresji werbalnej otoczenia. Polega na pozornym akceptowaniu kierowanej pod naszym adresem krytyki bez kontratakowania partnera. Prowadzi do sytuacji absurdalnej, w której strona atakowana zgadza się na każdą krytykę, a atakujący intensyfikując agresję dostrzega absurdalność swoich argumentów.


3. Asertywne uznanie błędu

      Metoda przydatna w sytuacji, gdy wina leży po naszej stronie. Wiąże się z gotowością akceptowania własnych błędów jako faktu zupełnie naturalnego przy równocześnie występowaniu nadmiernego poczucia winy. Przykładem mogą być stwierdzenia typu: "Postąpiłem źle, lecę zaraz to naprawię", "przeoczyłem to, lecz zaraz się tym zajmę".


4. Kompromis

      Najbardziej popularna strategia asertywna umożliwiająca prowadzenie mediacji z partnerem interakcji. Mediacja ma na celu wypracowanie obustronnych ustępstw.


5. Wypytywanie o strony ujemne

      Strategia przydatna w sytuacji podejrzewania partnera o ukrywanie prawdziwych przyczyn niezadowolenia. Pytania typu: "Dlaczego sądzisz, że to co robię jest złe?" przyczyniają się do ujawnienia prawdziwych źródeł konfliktu.


6. Wypytywanie o strony dodatnie

      Metoda ta podobnie jak poprzednia strategia polega na zadawaniu pytań partnerowi interakcji. Pozwala ona uniknąć nadmiernej presji z jego strony, zmuszając go zarazem do udowodnienia pozytywnych aspektów czynności, do której wykonania namawiają. Np.: "Co dobrego jest w narkotykach?", "Dlaczego musimy robić to teraz?", "Co złego jest w tym, że się jeszcze poczeka?".

      Ostatnia scenka ukazuje zastosowanie strategii mieszanej, aktywnie wykorzystującej wszystkie poznane dotąd sposoby radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych.



Propozycje przeprowadzenia zajęć w klasie

Uwaga: W powyższym ćwiczeniu nie należy angażować się w rozwiązywanie konfliktów interpersonalnych!


Literatura:

      Osobom pragnącym pogłębić swoją wiedzę na temat asertywności polecamy książkę Marii Król-Filewskiej "Trening asertywności", w której można znaleźć zarówno omówienie teoretyczne tego problemu, jak również przykłady ćwiczeń przydatnych w treningu zachowań asertywnych.

      Osobom pragnącym pogłębić swoją wiedzę na temat asertywności polecamy książkę Marii Król-Filewskiej "Trening asertywności", w której można znaleźć zarówno omówienie teoretyczne tego problemu, jak również przykłady ćwiczeń przydatnych w treningu zachowań asertywnych.



Zachowanie asertywne
 

      To bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażanie swoich uczuć, opinii, postaw wobec drugiej osoby, przy jednoczesnym respektowaniu jej praw do własnych uczuć, opinii i postaw.
      Być asertywnym = być fair

Zachowanie:

 
 » Agresywne

      Nasi partnerzy czują się zagrożeni, przestajemy być lubiani, może dojść do otwartego konfliktu, obie strony narażają się na poważny stres
 

 
 » Uległe

      Tracimy szacunek dla samego siebie, tracimy poczucie własnej wartości, blokujemy silne emocje, co może doprowadzić do powstania w nas chorób psychosomatycznych; zachęcamy innych do wykorzystywania nas
 

 » Asertywne

      Tracimy sympatię niektórych osób, ponieważ jesteśmy otwarci i bezpośredni w wyrażaniu uczuć, co nie zawsze jest łatwe w odbiorze; zyskujemy opinię twardego, zimnego człowieka; odchodzą od nas ci lidzie, którzy nie mogą zaakceptować takiej postawy


      Z zachowaniem asertywnym łączy się pojęcie tzw. praw asertywnych. Prawa asertywne stanowią o tym, że w każdej sytuacji, zarówno prywatnej jak i oficjalnej, człowiek ma prawo być traktowany w sposób nie naruszający jego godności osobistej. Służą obronie naszej intymności, naszych najbardziej osobistych potrzeb, np. MAM PRAWO:
      -  mieć własne zdanie
      - głośno wyrażać swoje opinie
      - popełniać błędy
      - być wysłuchanym i traktowanym poważnie
      - wybierać sobie samodzielnie przyjaciół

      W relacjach asertywnych koncentrować się należy na zadaniu, które jest do wykonania, a nie na osobach, które je realizują.
 

      Zachowanie asertywne jest pomysłem na wykorzystanie swoich praw w kontaktach międzyludzkich, ale tylko do granicy cudzych praw (granica: Nie czyń drugiemu, co Tobie niemiłe).

      Asertywność jest niezwykle istotną umiejętnością przy opieraniu się próbom nacisku o różnym charakterze (taka postawa pozwala na mówienie NIE);

      » W polskiej szkole uczniom ciągle jeszcze nie wolno niczego odmawiać; uczenie się, że trzeba się zgadzać ze wszystkim co proponują inni, a szczególnie dorośli; takie nawyki przenoszą się na inne instytucje w których uczeń nie odmawia (a powinien) bo wydaje mu się, że nie wypada lub wręcz nie potrafi.

      Człowiek, który potrafi spokojnie, ale stanowczo odmówić, jest bezpieczny. Ma wpływ na swoje życie osobiste, świadomie wybiera i realizuje cele, tj. posiada tzw. wewnętrzny system kontroli osobistej, który powoduje, że:
     - postrzega świat jako przewidywalny z różnymi związkami przyczynowo skutkowymi
     - unika sytuacji, w których byłby zmuszony z rezygnacji z autonomicznego działania

     - ma dość siły, aby oprzeć się i znieść wszelkie siły nacisku zewnętrznego

     - jest wytrwały na drodze do osiągania celów. podejmuje próby pokonywania trudności
     - wykazuje się zaradnością i wierzy we własne siły.

[ Powrót do początku strony ]

Ćwiczenie 4:  Trening asertywności

[ Powrót do początku strony ]

Ćwiczenie 5: Asertywne reagowanie na krytykę

      Zastanów się w jaki sposób chciałbyś mieć przekazywane informacje krytyczne o osobach?

      Uzupełnij tabelkę:

Pamiętaj!  Przy formułowaniu ocen unikaj słów:  „zawsze” i „nigdy”.

[ Powrót do początku strony ]

Literatura:

 - Małgorzata Jachińska: Scenariusze lekcji wychowawczych wg. Programu "Żyć skuteczniej".

 - Pamela J. Cooper: Sprawne porozumiewanie się; CODN, Warszawa 2000.

 - Irena  Janeczek,  Irmina  Hofman-Kołodziejczyk,  Maria  Bożena  Księżyk:  Poradnik  dla  wychowawcy  klasy,  część I;  WOM, Częstochowa
   1993.

 - Irmina  Hofman-Kołodziejczyk,  Maria  Bożena Księżyk:   Poradnik  dla  wychowawcy  klasy,   (wydanie  II  uzupełnione),  część  II ;  WOM,
   Częstochowa 1997.

 - Maria Bożena Księżyk: Poradnik dla wychowawcy klasy, część III; WOM, Częstochowa 1997.

[ Powrót do początku strony ]

Autor referatu: mgr Lucjan Miciuk

Pozostałe referaty

Powrót na stronę główną